“Rwy’n falch eich bod wedi dod oherwydd fy mod wedi anghofio am y mannau hyn”
(Georgia, yn byw gyda chlefyd Alzheimer)
Mae dementia yn gyflwr cynyddol a all effeithio ar emosiynau a galluoedd meddwl person ac fe’i gwelir yn aml yn nhermau colledion lluosog. Gall hyn effeithio ar allu person i gyfathrebu, gwneud penderfyniadau, cofio pobl, digwyddiadau a mannau, achosi dryswch i amser a lle a nifer o newidiadau eraill sy’n cyfyngu ar fywyd. Dros amser, mae’n effeithio ar berthnasoedd, yn enwedig gyda phartneriaid sy’n aml yn cymryd cyfrifoldebau gofal lle mae’r person yn cael trafferth i roi sylw i weithgareddau bywyd beunyddiol. Gall hyn gynnwys helpu eu partner i ymolchi a gwisgo, bwyta ac yfed a mynd i’r toiled. Nid yw’n rhywbeth a ragwelir yn gynnar yn eu perthynas a gall arwain at dipyn o straen i’r ddwy ochr. Yma gall y dementia gymryd dros rythm beunyddiol bywyd i barau lle gall cofio amser cyn y salwch fod yn anodd.
Ond mae potensial i barau aros yn “gysylltiedig” pan nad yw’r ffocws ar ofalu/derbyn yn dominyddu a bod y ddau yn cymryd rhan mewn gweithgareddau a rennir, a all helpu i chwarae i gryfderau’r person sy’n byw gyda dementia a’u partner. Gall gweithgareddau sy’n annog cyplau i gyfathrebu ac aros yn gysylltiedig helpu gyda’u llesiant corfforol ac emosiynol a’u galluogi i fyw gartref gyda’i gilydd yn hirach.
Gall mwynhau gweithgareddau a rennir gartref liniaru’r arwahanrwydd cymdeithasol a brofir yn aml, a all arwain at ddirywiad pellach yn y person â’r dementia a hwyliau isel yn y ddau, yn enwedig lle gall aelodau eraill o’r teulu gymryd rhan. Gall gweithgareddau fel Siwtces o Atgofion, pecyn cymorth hel atgofion amlsynhwyraidd ar gyfer gwyliau ddarparu gwrthdyniadau dymunol ac atgyfnerthu atgofion hapus sy’n cael eu rhannu. Mae Siwtces o Atgofion yn cynnwys creu ffilmiau digidol o ffotograffau ac archifau gyda seinweddau, archwilio gyda gwrthrychau sy’n gysylltiedig â gwyliau gan gynnwys dillad, swfenîrs, mapiau ac ati a rhannu bwyd a diod sy’n gysylltiedig â’r gwyliau e.e. pysgod a sglodion ar lan y môr a phicnics.
Rydym yn ymwybodol y gall hel atgofion helpu i wella cyfathrebu a chof, ond lle gall person gael anhawster gyda’i olwg, gall agweddau eraill o’r Siwtces ddod i’r amlwg e.e. gwrando ar y seinweddau i helpu i weld y delweddau, i gerddoriaeth, rhannu bwyd a diod (ac a allai helpu i oresgyn rhai anawsterau o ddiffyg maeth a diffyg hylif y mae pobl sy’n byw gyda dementia mewn perygl ohonynt) a’r cês yn llawn arteffactau a dillad yn gallu ysgogi ail-greu bod ar wyliau; hyrwyddo symudiad a lleihau’r risgiau sy’n gysylltiedig â dod yn fwy eisteddog. Hefyd, gall y cês ddefnyddio arogleuon i helpu i ddychwelyd pobl yn ôl i amser yn y gorffennol a all fod yn bleserus ac yn rhywbeth i’w rannu. Rydym yn gwybod y gall dementia effeithio ar synhwyrau person, ond gall mwynhau’r profiad cyffredinol helpu i ysgogi’r hyn a oedd yn cael ei ystyried yn flaenorol fel rhywbeth coll. Mae’n werth rhoi cynnig arni gan fod Dementia’n effeithio ar bawb yn wahanol!
Gan fod gwyliau fel arfer yn gysylltiedig ag adegau pleserus a’r ffaith ein bod yn naturiol yn hel atgofion am ffotograffau a ffilmiau sy’n gysylltiedig â’n teithiau, gellir ysgogi cyfathrebu cadarnhaol sy’n digwydd yn naturiol rhwng y cwpl.
Mae ein hymchwil wedi canfod y gall y dull amlsynhwyraidd hwn helpu i wneud iawn am rai o’r anawsterau y mae’r person sy’n byw gyda dementia yn eu cael. Trwy fynd ati i gofio gwyliau trwy ffyrdd mor atgofus, gellir lleddfu straen y dydd dros dro a dychwelyd rhywfaint o hud yn ôl i fywydau’r cyplau. Gwelsom fod themâu Gwyliau fel bywyd; Rhyddid; yr Olygfa a welwyd, y safbwynt a glywyd a hunan-hunaniaeth gryfach gyda’r hunan iau yn dod i’r amlwg o’r profiad.
Bu’r profiad o ddefnyddio’r synhwyrau yn yr atgofion yn gymorth i ddangos sut roedd atgofion gwyliau yn cydblethu gydag adegau cadarnhaol eraill yn eu bywydau. Ysgogwyd y cariad at wyliau ar lan y môr trwy wrando ar seinweddau’r tonnau wrth wylio’r delweddau yn y ffilm ddigidol a rhannu hufen iâ. Cafodd bawb amser pleserus iawn!
Wel, dwi’n meddwl y byddwch chi’n gallu gwneud stori o hyn oll (saib hir), nid gwyliau yw hi, serch hynny? (saib), ein bywydau ni (saib), ie gwahanol wledydd ond mae fel rydyn ni wedi byw nhw (saib) mewn gwahanol lefydd (saib) ein bywyd ni ydyw (saib), beth sydd gennych chi yno yw ein bywyd (saib) ein bywyd ni ydyw.
(Georgia)
Mwynhaodd gŵr Georgia, David, gerdded ei fys ar hyd un o’u mapiau tref wyliau lle bu’r ddau yn rhannu atgofion am olygfeydd, arogleuon a synau’r bwytai. Wrth i’w fysedd gerdded ar hyd y map cofiodd am atgofion o arogleuon pysgodol yn glir a dangosodd Georgia ei hanfodlonrwydd trwy fynegiant ei hwyneb. Mae bwyd a diod yn ddulliau pwerus iawn o ennyn y cof ac yn ystod yr ymchwil fe wnaethom siocled poeth gyda’n gilydd (yn seiliedig ar rysáit o’r caffi y byddent yn ei fynychu ar wyliau). Wrth dorri’r siocled i gael ei gymysgu gyda’r sbeisys, daeth Georgia o hyd i’w synnwyr arogli. Roedd cofio atgofion o’r fath trwy’r synhwyrau yn gwneud iddyn nhw deimlo’n fwy “rhydd” gan fod gwyliau’n cynrychioli amser i’w fwynhau….
Cynhesrwydd, cyfeillgarwch a’r gallu i symud lle rydych chi eisiau, gan archwilio rhyddid
(Georgia)
Wrth gyrraedd cartref David a Georgia un diwrnod, cyhoeddodd David
Tybed i ble yr awn ni heddiw!
Yn amlwg roedd yn mwynhau’r profiad. Ar bob ymweliad, gwelsom eu gardd, a oedd newydd flodeuo’n gynnar yn y gwanwyn. Wrth i mi grybwyll y gair ‘gweld’ dywedodd Georgia ei bod yn dda cael clywed ei barn. Yn aml, mae pobl â dementia yn ei chael hi’n anodd cael pobl i wrando arnynt gan y gall gymryd mwy o amser i brosesu’r wybodaeth a ddywedir wrthynt ac iddynt ymateb. Golyga hyn yn aml eu bod yn cael eu hanwybyddu neu maent yn tynnu’n ôl o sgyrsiau. Yn amlwg, roedd y defnydd o’r synhwyrau wedi ysgogi sgwrs fwy naturiol a oedd yn cyd-fynd â’r profiad ymgorfforedig cyffredinol ac wedi helpu i sicrhau bod ei llais yn cael ei glywed, a hyn yn rhywbeth sydd mor bwysig.
Roedd yr arwyddocâd o ddwyn i gof agweddau amlsynhwyraidd gwyliau i’r cwpl yn cynnwys symud o fewn amser a lle, yn enwedig pan aeth Georgia at eu siwtces o bethau cofiadwy o’u gwyliau, dewis ei het wyliau, ei modelu a’i ffansio ei hun fel pe bai’n ail-fyw gwres Awstralia. Roedd hi’n amlwg yn ailgysylltu â’i hunan iau, gan symud oddeutu’r lle yn eithaf hawdd. Yn ystod fy ymweliad diwethaf bȗm yn gwylio’r ffilm ddigidol yr oeddem wedi’i chreu gyda’n gilydd o ffotograffau a deunydd archifol, wrth fwynhau bwffe o fwyd oedd ganddynt yn gysylltiedig â’u gwyliau gan gynnwys yfed yn yr atgofion gyda diferyn bach o Kirsch! Roedd y profiad mor bleserus i’r ddau (a minnau!) ac fe wnaeth Georgia awgrymu, ein bod yn mynd i’w grŵp lleol Forget Me Not a chyflwyno’r ffilm, rhannu hufen iâ a chymryd propiau yn gysylltiedig â gwahanol fathau o wyliau. Cafodd pob cwpl brynhawn difyr dros ben a lleisiodd pawb yr hoffent gael eu Siwtces o Atgofion eu hunain!
Bellach, fesul ymchwil yn Sefydliad Awen, mae Jane Mullins yn ymestyn ei hymchwil i fwy o gyplau i weld a all defnyddio Siwtces o Atgofion gael effaith gadarnhaol ar lesiant meddyliol a chorfforol mwy o gyplau y mae dementia yn effeithio arnynt. Gan weithio gydag Eleanor Shaw yn People Speak Up, bydd mwy o gyplau yn cael cynnig y cyfle i gael eu Siwtces o Atgofion eu hunain wedi’u creu gyda nhw.
