Fel enghraifft o sut yr ydym wedi bod yn ceisio gwneud gwahaniaeth yn ystod pandemig Covid-19, llwyddodd un o’n hymchwilwyr, Aelwyn Williams, i weithio gyda’i rwydwaith o gysylltiadau i gynhyrchu deunydd ategol sydd i’w weld ar wefan S4C ar gyfer y rheini a oedd yn hunan-ynysu, yn gofalu am eraill â dementia neu gydag anwyliaid ar wahân yn yr ysbyty. I wneud hyn, fe gysylltodd gyntaf â Matia Instituto, sefydliad ymchwil wedi’i leoli yng Ngwlad y Basg, Sbaen. Mae’r sefydliad wedi bod yn rhan annatod o ddatblygu polisïau ar gyfer Gwlad Basg sy’n Gyfeillgar i Oed.

“Bryd hynny, roedd achosion yng ngwlad y Basg tua 3-4 wythnos o’n blaenau, ac roedd y cynnwys infograffig a’r cyngor cefnogol yr oedd y Matia Instituto yn eu cyhoeddi’n wythnosol wedi creu argraff fawr arnaf, felly penderfynais gysylltu ag Elena, ymchwilydd roeddwn i wedi cwrdd â hi o’r blaen yng nghynhadledd Cymdeithas Gerontoleg Prydain ym Manceinion. Y tu allan i fy rôl yn Sefydliad Awen, rwyf hefyd yn gweithio gyda rhai cwmnïau cyfryngau ac rwy’n gyfrifol am dudalennau Cymorth gwefan S4C, sydd yno ar gyfer pobl a allai gael eu heffeithio gan unrhyw gynnwys sensitif neu drawmatig,” meddai Aelwyn.

Ar ôl sicrhau caniatâd ac anogaeth i ddefnyddio’r cynnwys gan y cydweithwyr yn y Basg, gofynnodd Aelwyn am farn arbenigol gan y tîm ehangach sy’n ymwneud ag ymchwil heneiddio ym Mhrifysgol Abertawe, a rhywfaint o gyngor ymarferol, ar lawr gwlad gan Dementia Matters ym Mhowys, a sefydliad y mae wedi bod yn rhan ohono fel rhan o’i astudiaethau i gymunedau sy’n gyfeillgar i ddementia.

“Roeddwn yn awyddus i gynnwys cymaint o leisiau ag oedd yn ymarferol, a hefyd i geisio cyhoeddi’r cyngor yn ddwyieithog cyn gynted â phosibl, oherwydd gallem oll weld bod y sefyllfa gyda’r firws yn gwaethygu tipyn. Hyd yn oed yn ystod yr wythnosau cynnar hynny, roedd yn amlwg y byddai pobl yn cael anawsterau i addasu i’r broses clo, ac y byddai hyn yn cael effaith niweidiol ar rai o’r bobl sy’n rhan o’n rhwydweithiau cyfunol fel ymchwilwyr i heneiddio, gan gynnwys ar lefel bersonol.

“Roeddwn eisoes yn clywed hyn trwy wrando ar y rhai sy’n byw â dementias, yn bennaf trwy weminarau a drefnwyd gan Weithgor y Tair Gwlad a DEEP (y Prosiect Ymgysylltu a Grymuso Dementia). Er hynny, fe wnaeth y rhai a fu’n rhan o fudiad y Canolfannau Cyfarfod ym Mhowys, a drefnwyd gan DMIP, roi cymorth amhrisiadwy wrth lunio peth o’r cynnwys hwn, ”meddai Aelwyn.

Roedd Aelwyn yn benderfynol o geisio defnyddio pa bynnag ddiwydiant a chysylltiadau eraill oedd ganddo i geisio cyd-gynhyrchu rhywfaint o wybodaeth gyfeirio ddefnyddiol ar gyfer y rhai sy’n gwylio ac yn mwynhau rhaglenni S4C. Llwyddodd i addasu a newid peth o’r cynnwys yn unol â hynny, ynghyd â chyfieithu i’r Gymraeg a’r Saesneg – o’r Fasgeg a’r Sbaeneg.

Cododd y ffigurau gwylio yn eithaf dramatig i nifer o ddarlledwyr yn ystod y cyfnod clo, gan gynnwys S4C. Roedd y darlledwr hefyd yn ystwyth iawn wrth addasu ei raglenni wrth wynebu bylchau mawr yn yr amserlen oherwydd bod digwyddiadau byw, er enghraifft, wedi dod i ben. Yn ogystal, roedd yn rhaid i nifer o gwmnïau cynnwys teledu addasu eu harferion gwaith i barhau i greu cynnwys.

Llwyddodd S4C i gomisiynu ystod o ddrama a chynnwys arall a wnaeth ddelio’n benodol â’r sefyllfa fel yr oedd yn digwydd gan gynnwys dramâu fel Cyswllt (Mewn Covid), yn ogystal â’r materion cyfoes ac allbwn newyddion arferol. Er hynny, gyda gwaith arall Aelwyn gyda chwmnïau fel Tinopolis – sydd wedi’i leoli yn Llanelli, sy’n gyfrifol am raglenni ffordd o fyw a sgwrsio – gallai weld sut y gallai pobl droi at ddihangfa a chysuron y bocs teledu a wynebau cyfarwydd yn y fath amserau. Fe wnaeth ffigurau gwylio gynnyddu ar ras ar gyfer ystod eang o raglenni, ac roedd Aelwyn yn falch y gallai o leiaf gynnig rhywfaint o gyngor ag arwyddion ar gyfer unrhyw raglennu a oedd yn delio â Covid yn uniongyrchol, yn ogystal â’r gwasanaeth arferol.

Ar sail y prosiect digymell hwn, mae Aelwyn wedi gallu cael rhywfaint o arian pellach i geisio datblygu’r berthynas hon gyda’r Matia Instituto, a lwyddodd hefyd i gael cyllid gan Lywodraeth y Basg i archwilio cydweithredu ar gyfnewid gwybodaeth a datblygu mentrau ar y cyd.

Ychwanegodd Aelwyn: “Mae yna femorandwm o gyd-ddealltwriaeth rhwng llywodraethau Cymru a Gwlad y Basg ac i fod yn onest, fel rhywun a arferai fyw yno, rwyf bob amser wedi bod yn awyddus i feddwl am ddulliau y gallem ffurfio cysylltiadau agosach â rhan o’r byd sydd â nifer o debygrwydd â Chymru.

“Trwy fy ngwaith yn Sefydliad Awen, gallaf weld y gallai fod nifer o gyfleoedd i hyn ddigwydd, ac nid ar lefel sefydliadol yn unig. Fel ni, mae gan y Basgiaid olygfa ddiwylliannol a chreadigol fywiog, a hefyd wybodaeth ddiwydiannol a busnes eithaf datblygedig, felly edrychaf ymlaen at weld sut y gallwn o bosibl ddatblygu rhai syniadau a defnyddio rhai o’r posibiliadau newydd, cyffrous o amgylch Awen , gan gynnwys efallai ein cyfleusterau Labordy Byw. ”